Dzieła Adrienne von Speyr wydane przez Hansa Ursa von Balthasara po jej śmierci (Die Nachlassbände) obejmują 12 tomów pism mistycznych w ścisłym tego słowa znaczeniu. Specjalnej papieskiej zgody na ich publikację udzielił Jan Paweł II, o czym szwajcarski teolog pisze w pierwszych zdaniach wstępu do książki Unser Auftrag (Nasza misja). Chciałabym je tutaj krótko zaprezentować.
Tom I (w dwóch częściach) − Das Allerheiligenbuch (dosł. Księga Wszystkich Świętych, polski przekład pierwszego tomu: Jak modlą się święci?, drugiego: O co modlą się święci? ) − jest zadziwiającym charyzmatycznym zapisem, w którym Adrienne maluje portrety modlitwene około dwustu pięćdziesięciu postaci, w tym osób z otoczenia Jezusa, Apostołów, świętych starożytnego Kościoła, jak również współczesnych, a także, co ciekawe, postaci, które nie są oficjalnie kanonizowane przez Kościół, ukazując zadziwiające bogactwo różnych postaw modlitewnych
Tom II – Das Fischernetz (polski tytuł brzmiałby: Sieć rybaka) – zawiera m.in. interpretację Janowej liczby 153 (J 21, 11)
Tomy III i IV − Kreuz und Hölle (Krzyż i Piekło) – zawierają opisy mistycznego przeżywania Triduum Paschalnego przez von Speyr w latach 1941-1965, ze szczególnym uwzględnieniem zstępowania z Chrystusem do Otchłani w Wielką Sobotę
Tomy V i VI − Das Wort und die Mystik (Słowo i Mistyka) – zawierają wykład tego, co von Speyr rozumie pod pojęciem mistyki subiektywnej i mistyki obiektywnej; stanowi to jedno z kluczowych rozstrzygnięć dla zrozumienia jej mistyki w ogóle
Tom VII – Geheimnis der Jugend (Tajemnica dziecięctwa) – w tym tomie von Speyr wraca do swego dzieciństwa i świadomości dziecka pod kierownictwem spowiednika
Tomy VIII, IX i X – Das Erde und Himmel (Ziemia i Niebo) – trzytomowe dzienniki zawierające opisy jej życia duchowego, przeżyć mistycznych, historię zakładania wspólnoty, aż do samej śmierci, zrelacjonowanej przez towarzyszącego jej von Balthasara wraz z przekazem ostatnich dialogów z pogrążającą się w agonii mistyczką
Tom XI – Ignatiana – tom opisujący życie i dzieło św. Ignacego z Loyoli oraz komentarze do jego pism
Tom XII – Theologie der Geschlechter (Teologia płci) – zwana też Księgą Małżeńską – zawiera niezwykle głębokie spojrzenie na płciowość człowieka i małżeństwo sakramentalne zrozumiałe w pełni tylko w kontekście relacji oblubieńczej Chrystusa i Kościoła
W języku polskim nakładem Wydawnictwa Sióstr Loretanek ukazał się dotychczas pierwszy tom dzieł pośmiertnych (Jak modlą się święci?) wraz z wprowadzeniem Balthasara nie tylko do tego tomu, ale w ogóle do całego cyklu, co jest cennym spojrzeniem pierwszego i najważniejszego interpretatora (a także redaktora i wydawcy) tego dzieła na jego całość. Balthasar wymienia tam jedenaście podstawowych tematów, wokół których krążą wszystkie tomy. Bazując ściśle na jego wypowiedzi, chciałabym je teraz po krótce przedstawić.
- Posłuszeństwo
To centralne pojęcie, za pomocą którego objaśniane jest Stare i Nowe Przymierze. Jest ono także trynitarną, fundamentalną postawą Chrystusa. Posłuszeństwo jest miłością, pierwszeństwem „ty” przed „ja”, pierwszeństwem twojej prawdy i twoich poglądów przed moją prawdą i moimi poglądami. Balthasar pisze: A zatem posłuszeństwo jest dyspozycyjnością całego „Ja” wobec każdej woli i przykazania, rady i wskazówki umiłowanego Boga (…). Dość powiedzieć, że posłuszeństwo stanowi najgłębszą cechę charakterystyczną Chrystusa w Jego postawie wobec Ojca, ale również kobiecego Kościoła wobec Chrystusa (s. 11-12).
- Wcielenie
Od niego zaczyna się Nowe Przymierze w Chrystusie i Maryi. Balthasar pisze, przywołując dziecięctwo Adrienne połączone z trzeźwym lekarskim realizmem, jednak pełnym macierzyńskiej wyrozumiałości: Była jakby stworzona do przenikania w świetle Ewangelii i rad ewangelicznych sfery płciowości i do zanoszenia oczyszczającego ognia miłości w samo dno seksualności – „na tym świecie, ale nie z tego świata” (s. 14).
- Spowiedź
Misją Adrienne było wysławianie i objaśnianie tego sakramentu, który uważała za równoważny Eucharystii. W Eucharystii uczestniczymy w składanym w ofierze Ciele i przelewanej Krwi, podczas spowiedzi uczestniczymy w Krzyżu jako wydarzeniu odkupieńczym. Czytamy u Balthasara: Związana ze spowiedzią misja Adrienne von Speyr ma zatem duże znaczenie dla obecnych czasów, bo też już od dziesiątków lat Eucharystia tak bardzo była wysuwana na pierwsze miejsce, że cierpiała i cierpi na tym spowiedź – sakrament prawdziwie egzystencjalny (s. 15).
- Dziecięctwo
To podstawowe pojęcie nowotestamentowego przepowiadania, a dziś – z racji postulowanej dojrzałości chrześcijan – jest, zdaniem Balthasara, niesłusznie usuwane w cień. Teolog pisze: Może zdumiewać, że znaczenie miało czasem zrozumienie, że temat „dziecięctwa” pojawiał się jako swoisty wariant tematów „posłuszeństwa” i „spowiedzi” oraz że było to posłuszeństwo rzeczywiste (a nie parapsychologiczne czy siła sugestii), które dopuszczało zarówno „interpretowanie”, jak i całkowicie nierefleksyjną dziecięcą bezpośredniość wypowiedzi (s. 16).
- Teologia mistyki
Posłużę się słowami Balthasara: Od wcześniejszych teorii mistyki jej własna różni się – negatywnie najpierw – tym, że ma charakter nie psychologiczny, lecz teologiczny, i dlatego że nade wszystko stawia akcent nie na samo przeżycie (gr. noesis), lecz na przeżywaną rzeczywistość (gr. noema). Podobnie jak prorok i apokaliptyk Biblii, mistyk jest przede wszystkim „sługą Jezusa” (…). Istotne znaczenie ma tylko sama obiektywna treść, żeby jednak móc ją przekazać w całej jej czystości, widzący, słuchający i zarazem doświadczający musi mieć tak czyste serce, jak to tylko jest możliwe (s. 17).
- Apokalipsa
Adrienne przeżyła podczas ćwiczeń duchowych w Estavayer wizję Apokalipsy: Niewiasty i Smoka (Ap 12), recytując z pamięci tekst, który przeczytała tylko jeden raz, pobieżnie, wiele lat wcześniej, podczas studiów. Doświadczenie było tak realne, że wydawało jej się, iż wybuchła straszna burza, choć pogoda panująca na zewnątrz była piękna. Podyktowała Balthasarowi komentarz do tej księgi: Przygotowując wydanie komentarza do Apokalipsy, wybrałem z rękopisów wszystko, co było obiektywnym objaśnieniem (s. 20).
- Modlitwa
Adrienne von Speyr była wielką, nieustanną orantką – pisze Balthasar. Odnowienie i ożywienie modlitwy Kościoła, zwłaszcza modlitwy kontemplacyjnej, było jedną z jej podstawowych misji. Sportretowała modlitwę ponad dwustu pięćdziesięciu postaci, które ukazywały się jej, w pokorze udzielając wglądu we własną duszę. (Warto zaznaczyć, że ukazywano jej tylko i wyłącznie modlitwę i postawę modlitewną, co może nieraz znacznie odbiegać od pozycji i osiągnięć danego człowieka w świecie).
- Liczby
Adrienne podyktowana została przez św. Ignacego interpretacja liczb w Ewangelii, przede wszystkim liczby 153.
Trzy ostatnie tematy są, zdaniem Balthasara, najbardziej dogmatyczne i stanowią istotne elementy jej zadania:
- Męka Chrystusa
Posłużę się znów słowami teologa: Zadanie Adrienne nie polegało jednak wyłącznie na subiektywnym znoszeniu cierpień fizycznych i niezgłębionych, bolesnych duchowych stanów, lecz na ich dokładnym teologicznym wyrażeniu w słowach. Dokonała tego w znacznie większej mierze niż którykolwiek z dotychczasowych mistyków Kościoła (s. 23).
- Wielka Sobota
Jest to jeden z najważniejszych tematów całej mistyki Adrienne von Speyr i jej unikalny wkład w teologię. Ponieważ jego waga jest tak wielka, znów oddam głos Balthasarowi, tym razem na dłużej: Gdy przeżywała pierwszą właściwą mękę, oczekiwałem, że wraz ze śmiercią Jezusa w Wielki Piątek, po trzeciej godzinie, cierpienia zasadniczo się skończą. Tymczasem wtedy dopiero zaczęła się ta część misji cierpienia, która w następnych latach okazała się elementem zasadniczym i obfitującym w następstwa. Zresztą ten wymiar jej misji cierpienia: wewnętrzne przeżywanie zstąpienia razem z Chrystusem do piekieł (…), którego pierwsze w historii Kościoła słowne opisanie stanowi zarys teologii piekła, trzeba uważać za coś najbardziej niesłychanego w misji Adrienne (s. 24). Tych kilka uwag nie daje nawet pojęcia o całym bogactwie teologii Wielkiej Soboty tworzonej przez Adrienne von Speyr. (…) Pełnia aspektów jest tu tak bogata, że wykracza poza wszelką systematyzację. Dowodzi ona przy tym, że mamy tu do czynienia z nieprzeniknioną tajemnicą, obejmującą wszystkie obszary teologii: naukę o Trójcy, chrystologię, soteriologię, naukę o odkupionym człowieku, o cnotach Boskich, o Kościele, sakramentach i rzeczach ostatecznych. Wielka Sobota stanowi centrum wiążące Wielki Piątek z Wielkanocą; tylko przez odniesienie do niej można myślą przenikać zbawcze wydarzenie w całej jego bezdennej głębi i powszechności (s. 25).
- Nauka o Trójcy
Balthasar pisze o niej jako ostatnim, ale wszystko ogarniającym motywie, który należy zawsze objaśniać sobie i uobecniać nie abstrakcyjnie, ale: jako podtrzymującą i wszystko naświetlającą podstawę wszelkich zbawczych wydarzeń (s. 26).
Teolog zaznacza, że jedenaście omówionych przez niego tematów nie stanowi wyczerpującego opisania kościelnej misji Adrienne von Speyr, ale jedynie zwrócenie uwagi na najbardziej charakterystyczne momenty jej dzieł pośmiertnych. Uważam jednak, że jest to charakterystyka naprawdę znakomita i dająca pewne pojęcie o tym, czym jest mistyka von Speyr. Balthasar w przytaczanym wstępie pisze:
Tak samo jak w przypadku wszystkich innych wielkich misji kościelnych, podejmowane tematy dostarczają pouczających odpowiedzi nieba na otwarte kwestie danego czasu – odpowiedzi nie takich może, jakich świat oczekiwał (w przeciwnym razie sam mógłby je znaleźć) i może nawet niezbyt chętnie słucha, ale z pewnością takich, które – jeśli gotów jest do zawsze wymagającego trudnej pokuty conversio (‘nawrócenie’) – stanowią o wiele bardziej istotną pomoc niż powierzchowne informacje, jakie sam sobie znalazł (s. 6).
Pozostaje mi zachęcić do studium pism Adrienne von Speyr – osobistego i w ramach pracy naukowej.
Uprzedzając ewentualne pytania, chciałabym wskazać dwa miejsca, gdzie wszystkie te tomy są dostępne, ale tylko do skorzystania na miejscu: archiwum Wspólnoty Świętego Jana w Bazylei w Szwajcarii oraz biblioteka Domu Balthasara w Rzymie (katalog od niedawna dostępny on-line). Niestety, praktycznie niemożliwe jest dziś kupienie ich na własność. W katalogach internetowych niektórych bibliotek (również polskich) wyświetlają się czasem pojedyncze tytuły, najczęściej do skorzystania na miejscu. Bywają też aukcje na Amazonie, a nawet Allegro.pl, z niektórymi książkami do kupienia z drugiej ręki, najczęściej to zawartość biblioteki likwidowanej po zmarłym właśnie księdzu-inteligencie; sama zdobyłam kilka w ten sposób. Dzieła pośmiertne niestety nie są tłumaczone na obce języki, wyjątkiem jest pierwszy tom Das Allerheiligenbuch, dostępny po angielsku i po polsku. W tym momencie nie wiadomo mi o innych tłumaczeniach.
